قیر یک سیال غلیظ و چسبناک است که در منابع ذخیره نفت یافت می‌شود و برای بهره برداری باید از آن استخراج شود. قیر یکی از عناصر اصلی مورد استفاده در صنعت راهسازی است که کاربرد فراوانی دارد و تاریخچه صنعت آن به دوران پیش از تاریخ می‌رسد. برای استخراج قیر معدنی از ابزارهای پنوماتیک و ماشین‌آلات سنگین استفاده شده و به تأسیسات استخراج منتقل می‌شوند. ساختار فیزیکی قیر یک هیدروکربن متراکم و بسیار چسبناک است که به دو نوع اصلی طبقه‌بندی می‌شود:
- قیر طبیعی که در زیر تپه‌ها و دریاچه‌های نفتی یافت می‌شود
- قیر تصفیه شده که حاصل ته‌نشینی نفت است
صنعت قیر در جهان به دلیل کاربردهای متنوع و گسترده‌ای که دارد، از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر اساس آمار و تحلیل داده‌های موسسه قیر و آسفالت اروپا، تولید کنونی قیر در جهان حدود 102 میلیون تن در سال است. صنعت قیر در ایران نیز به دلیل منابع غنی نفتی کشور، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
با توجه به کاربردهای مختلف قیر در صنایع مختلف، فرصت‌های زیادی برای توسعه و پیشرفت در این صنعت وجود دارد. با بررسی تاریخچه قیر ایران و معدن قیر طبیعی به این نکته می‌رسیم که اولین معادن قیر کشور در اطراف بهبهان و شیروان کشف شدند.
صنعت قیر در ایران
صنعت قیر در ایران با فعالیت بیش از ۸۰ واحد تولیدی، سرمایه گذاری صدها میلیاردی بخش خصوصی و تولید سالانه ۶ میلیون تن قیر در اقصی نقاط کشور، مسئولیت تامین قیر مورد نیاز پروژه های عمرانی کشور و پروژه های ساختمانی را بر عهده دارد. بررسی تحولات صنعت قیر در ایران و جهان در سال گذشته نشان می‌دهد
سهم ایران در بازار جهانی به چهار دلیل شامل حضور پررنگ روسیه در بازارهای غیر رسمی، تحریم‌های ظالمانه غرب، قوانین و مقررات داخلی موثر بر این حوزه و افزایش تمایل مشتریان به خرید قیر بی‌کیفیت، کاهش یافته است. آخرین تحلیل ها و داده های آماری نشان می‌دهد تولید قیر در ایران سالانه به حدود 6 میلیون تن می‌رسد که ارزش دلاری آن معادل 1.5 میلیارد دلار است.
کاربردهای قیر در صنعت راه سازی چیست؟
قیر به عنوان یکی از محصولات پالایشگاه‌های کشور با کمیت قابل توجه، علاوه بر استفاده در صنعت راه سازی، در موارد متعدد دیگری از قبیل صنایع عایق کاری، پوشش‌های حفاظتی و ضد خوردگی نظیر پوشش لوله‌ها و پوشش‌های ضد رطوبتی نظیر پوشش بام و… استفاده می‌شود.
بالاترین مصرف آن در جاده و راه سازی و به عنوان ماده افزودنی در آسفالت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در راهسازی از قیر به عنوان عامل چسبندگی آسفالت استفاده می‌گردد. مصرف قیر در صنعت ساختمان سازی به عنوان عایق بام دارای رتبه دوم است.
قیر چگونه تولید و به بازار می‌شود؟
فرآیند تولید قیر شامل گرفتن نفت خام، جداسازی قطرات آب و گاز، تقطیر نفت خام، جداسازی قطرات قیر و سایر مواد، تصفیه قیر و بسته بندی آن است. فرآیند تولید قیر ممکن است بسته به نوع قیر، متفاوت باشد.
در کشور ما معمولاً از دو روش «بورس کالا و قیر رایگان (تهاتری)» برای عرضه استفاده می‌شود. قیرسازان پس از دریافت وکیوم باتوم از پالایشگاه‌ها و تولید قیر، آن را در بورس عرضه می‌کنند. بسته بندی قیر برای صادرات به خارج از کشور به دو شکل بسته بندی بشکه‌ای و فله‌ای انجام می‌گیرد.
قیر فله از طریق کشتی‌های فله‌بر از مسیرهای دریایی و تانکرهای حمل به صورت زمینی صادر می‌شود و قیرِ بشکه و کیسه نیز از طریق کانتینر به صورت دریایی و زمینی به کشورهای مقصد فروخته می‌شود.
کاربردهای قیر
قیر ماده‌ای است که به علت وجود دو خاصیت مهم این ماده، یعنی نفوذناپذیری در برابر آب و ارتفاع نقطه نرم شدن آن، در صنایع مختلف کاربرد دارد. کاربردهای اصلی قیر عبارتند از:
- ساخت جاده‌ها، فرودگاه‌ها و سدها
- ساخت مخازن آب
- ساخت پل‌ها
- عایقکاری رطوبت
- ساخت آسفالت
مشکلات صنعت قیر
مشکلات صنعت قیر شامل مواردی مانند نبود استانداردهای کیفیت، نبود تجهیزات و دستگاه‌های مدرن، نبود آموزش‌های کافی و عدم رعایت مسائل بهداشتی است. همچنین، برخی از مشکلات صنعت قیر شامل نبود توجه به مسائل زیست‌محیطی، کاهش کیفیت محصولات و نبود توجه به نظارت بر فرآیند تولید است.
برای حل مشکلات صنعت قیر، می‌توان به رعایت استانداردهای کیفیت، استفاده از تجهیزات و دستگاه‌های مدرن، آموزش‌های کافی و رعایت مسائل بهداشتی توسط کارگران و نظارت بر فرآیند تولید، توسعه فناوری‌های جدید و پاک، استفاده از مواد اولیه با کیفیت بالا و رعایت شرایط نگهداری و حمل و نقل مواد اولیه و محصولات، استفاده از روش‌های بازیافت و استفاده مجدد از قیر، توسعه بازار صادرات قیر به کشورهای دیگر و همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی اشاره کرد.
چگونه می‌توان به مسائل زیست‌محیطی در صنعت قیر توجه کرد؟